Luisteren is geen zwaktebod

Tijdens mijn opleidingsjaren in Antwerpen moesten we wel eens samen met een plant ademen. Serieus… met een plant? Ja echt, dat zou je ook eens moeten doen!

Het idee daarbij is dat jij als mens de zuurstof inademt die de plant uitscheidt – zuurstof heb je immers nodig - en dat de plant iets van jou nodig heeft om te overleven: de koolstofdioxide die jij uitademt. Een voedende wisselwerking zeg maar, geven en nemen.

Zenden en ontvangen

Zo is het ook met communiceren: je hebt een zender en een ontvanger. De zender voedt jou met woorden die je als luisteraar – de ontvanger - nodig hebt om bijvoorbeeld kennis te vergaren, of om geïnspireerd te raken. (Leuk detail is dat inademen in het Frans inspirer is; je ademt dus als het ware de inspiratie in die de ander jou geeft.)

Maar er zijn mensen die nogal dominant zijn in de rol van zender en kom daar maar eens tussen. Net als teveel zuurstof inademen - dat voor hyperventilatie zorgt - is teveel 'inspiratie' ook niet prettig. Die super-zenders nemen je ook vaak het woord af. En hoe irritant is het als jij middenin je verhaal onderbroken wordt. Het kan allerlei gevoelens oproepen als "is mijn verhaal niet interessant genoeg?" "Zie je wel, ik krijg nooit de ruimte! Ben ik dan niet boeiend genoeg?"

Ik ben als stemtrainer betrokken bij Room to Grow - dé expert in personal branding - en geef daar de training ‘Overtuigend Stemgebruik’. Variëren met je stem heeft effect op de ontvanger: je kunt met je stem bijvoorbeeld enthousiasmeren, of een gesprek zo boeiend houden dat de luisteraar aan je lippen hangt.

Al die tools die je met je stem kunt toepassen, gaan je absoluut helpen om te voorkomen dat de ontvanger afhaakt, of jou gaat onderbreken. Impact maken met je stem is dus een kwaliteit die je kunt ontwikkelen.

Luisteren is moeilijk

Maar communicatie is een spel tussen zender en ontvanger: de luisteraar. En luisteren is een kwaliteit die naar mijn mening vaak wordt onderschat.

Luisteren is moeilijk. Hoe vaak gebeurt het jou zelf niet, dat je al popelt om de ander te onderbreken om eenzelfde ervaring of nog erger, mooier of fantastischer in te brengen?

Je voelt de onrust in je lijf tijdens het luisteren en de helft van wat de ander zegt, gaat langs je heen, je gaat uit het contact met de ander, omdat je aan het wiebelen bent op je stoel en non-verbaal al laat zien dat jij aan het woord wil. De verteller wordt ook onrustig van jouw gedrag en gaat misschien sneller praten – want oh jee als jij maar niet gaat onderbreken. Daardoor wordt de impact van zijn verhaal ook minder.

Tijdens de training Overtuigend Stemgebruik gaat het ook geregeld over interrumperen; iedereen heeft er moeite mee: hoe kan ik interrumperen en hoe voorkom ik dat ik geïnterrumpeerd wordt? En natuurlijk zijn daar tools voor - ik kom er later kort op terug - maar in deze column staat vooral de LUISTERAAR centraal. Luisteren is een vermogen!

Luisteren is een vermogen

Kun jíj makkelijk stappen in de rol van de luisteraar, de ontvanger? Hoe goed is jouw vermogen om te luisteren? Kun je luisteren zien als een kwaliteit of zie je het als een zwakte, alsof je je overgeeft? Ben je juist eerder geneigd de zenderrol te pakken en vaak het woord van iemand over te nemen of aan het woord te blijven? En hoe komt het dat jij in die – ietwat dominante - rol schiet? Wil je misschien controle houden over het gesprek?

Het vermogen om wel of niet goed te luisteren, zegt vaak iets over de persoon zelf, maar kan ook te maken hebben de cultuur binnen een organisatie of team. Wat ik nog weleens hoor, is dat in de wat meer prestatiegerichte omgevingen het haantjesgedrag de boventoon voert. Lastig als je daartussen zit en je ruimte wilt innemen. En met dat ruimte innemen, ben je misschien wel meer bezig, dan met wat er verteld wordt.

Luister je goed naar de ander, dan kun je ook de juiste vragen stellen. Wat bedoel je precies? Waarom vind je dat? Zo kom je sneller achter iemands overtuigingen. Je kunt dan ook beter inschatten wat iemand nodig heeft, of wat een goede oplossingsrichting is voor een probleem. Luisteren is geen zwaktebod.

Luisteren met hulp van je adem

Leren luisteren kun je onder meer doen met behulp van je adem. De ademcyclus verloopt – als je niet praat of zingt – via drie stapjes: je ademt in, je ademt uit en na de uitademing zit een adempauze. De inademing komt vanzelf weer na je adempauze, die hoef je niet te gaan halen. (Adem “halen” is een verboden woord in mijn praktijk.)

Als je luistert naar iemand, volg dan ook eens wat jouw ademcyclus doet en grijp nergens op in. Doe je dit vaker, dan kun je ook een rustiger gevoel krijgen in je lijf en beter luisteren.

Het volgen van je ademcyclus kan ook een uitstekende manier zijn om voorafgaand aan een meeting wat meer in je lijf te komen dus rustiger het gesprek in te stappen. Het mantra dat je daarvoor kunt afspelen in je hoofd is: "mijn adem komt, mijn adem gaat en ik heb een adempauze", en niet ingrijpen dus!

Terug naar de plant. Inspirer is dus Frans voor inademen. Luister je naar iemand, dan kun je de inademing beschouwen als “ik laat mij inspireren door de verteller, ik ontvang iets" (zuurstof).

Na de inademing volgt de uitademing. Die kun je beschouwen als in “ik geef iets terug aan de ander via de uitademing” (koolstofdioxide). Een ‘voedende’ wisselwerking dus. Probeer het maar eens, je zult merken dat je anders in een gesprek zit.

Tactvol onderbreken

Maar hoe ga je nou om met die vervelende interrupties. Veel mensen vinden het moeilijk om iemand op een tactvolle wijze te onderbreken. Een van de manieren om dat te doen en tegelijk jouw kwaliteit van het luisteren naar voren te brengen, is om te zeggen: “Ik heb heel goed naar je geluisterd en wil je graag aanvullen…”, of “Ik heb je gehoord en heb nog een aanvulling”, of "Mag ik even samenvatten wat je net hebt verteld?"

Zo geef je aan dat je iemand hebt gehoord, de ander zal zich gehoord voelen en zonder weerstand jou het woord geven. En niet in de laatste plaats: je hebt je eigen luisterkwaliteit op een tactvolle manier en zonder op te scheppen benoemd aan je toehoorder(s).